Grobowiec Tutanchamona (cz. 8)

                                                     Pośmiertna sława

   Od czasu odkrycia skarbów Tutanchamona, młodego faraona z XVIII dynastii otacza niesłabnąca estyma – większa nawet od tej będącej udziałem innych władców starożytnego Egiptu, którzy za życia mogliby się poszczycić znacznie dłuższą listą osiągnięć. Znaleziska z grobowca prezentowano już na wielu światowych wystawach (a za każdym razem było to duże medialne wydarzenie). Również miejsce, gdzie Howard Carter prowadził wykopaliska – Dolina Królów, czyli Bibān al-Mulūk (jak zwykło się ją określać z języka arabskiego) – jest nie lada gratką dla zwiedzających. Chociaż cała okolica, gdzie chowano koronowane głowy z epoki Nowego Państwa, cieszyła się popularnością już w okresie grecko-rzymskim, o czym świadczą pozostawione na ścianach kompleksów graffiti (napisy wydrapane przez podróżnych), to dopiero w wieku XX na fali rosnącej tutmanii zaczęła ona przeżywać prawdziwy najazd turystów. Obowiązkowym punktem każdej wycieczki musiał być oczywiście grobowiec KV 62 – według szacunków wchodziło do niego tygodniowo nawet ok. 5 tysięcy osób. Tak duży ruch z jednej strony rozbudza zainteresowanie historią i ożywia gospodarkę Egiptu, lecz z drugiej może przynieść fatalne skutki dla samego zabytku (przy tej liczbie ludzi wydychane powietrze wpływa na mikroklimat małych pomieszczeń). A już w chwili jego odkrycia zauważono tam liczne uszkodzenia spowodowane – jak potwierdziły późniejsze badania – nagromadzeniem wilgoci i wzrostem pleśni. Rdzawymi plamami pokryte były nie tylko ściany, ale i wiele ze znajdujących się wewnątrz przedmiotów [Carter 1933, s. 170–172].
   Model grobowca Tutanchamona wraz z zawartością (dodano numerację): 1. korytarz, 2. przedsionek, 2a. łóżko (jedno z trzech użytych podczas mumifikacji), 2b. pojemniki z zakonserwowaną żywnością, 2c. posąg strażnika (jeden z dwóch), 3. aneks (komora boczna), 4. komora grobowa, 4a. malowidła ścienne, 4b. cztery złocone skrzynie grobowe (kaplice), ułożone warstwowo, z umieszczonym wewnątrz kwarcytowym sarkofagiem, 4c. trzy antropoidalne trumny włożone jedna w drugą (dwie pierwsze drewniane – okute złotą blachą, a ostatnia wykonana z litego złota), 4d. mumia władcy ze złotą maską osłaniającą głowę i ramiona, 5. skarbiec, 5a. czarny szakal – wyobrażenie Anubisa, 5b. modele łodzi, 5c. pozłacana kapliczka (zawierająca alabastrową skrzynię, w której z kolei złożono urny kanopskie z wnętrznościami faraona); źródło: www.tutnyc.com [dostęp: 14 III 2021]

   W tej sytuacji grobowiec wymaga oczywiście stałej kontroli i okresowo podejmowanych prac konserwatorskich. Aby zaradzić jakoś problemowi – po części odciążyć oblegany przez zwiedzających kompleks, a jednocześnie nie tamować napływu turystów w czasie jego zamknięcia – zdecydowano się na zbudowanie repliki (wielce pomocna okazała się tu technologia skanowania 3D) i umieszczenie jej niedaleko oryginału: w odległości zaledwie ok. kilometra. Choć sam pomysł nie był nowy, jego wyjątkowość polegała na zrekonstruowaniu miejsca pochówku Tutanchamona w całości – z wiernym zachowaniem układu komór, faktury skał i odpowiednio podniszczonych malowideł. Wcześniej – począwszy już od trzeciej dekady XX wieku – skupiano się raczej na wykonywaniu kopii ruchomych obiektów znalezionych przez Cartera, tak by można je było prezentować na światowych wystawach (lub ewentualnie starano się odzwierciedlić wygląd tylko wybranych pomieszczeń). Do najbardziej znanych obecnie kolekcji należy m.in. zestaw tysiąca przedmiotów odtworzonych z drobiazgową dbałością o szczegóły w skali jeden do jednego. Jest to rozwiązanie o tyle praktyczne, że nie wymaga wypożyczania eksponatów pochodzących z prawdziwego grobowca, co zawsze jest ogromnym wyzwaniem (tak logistycznym, jak i finansowym).
   Poza materialnymi replikami za bardzo ważny czynnik wspomagający wzrost zainteresowania tym tematem uznaje się narzędzia z zakresu informatyki. Ich umiejętne wykorzystanie przynosi bardzo dobre rezultaty. Zwłaszcza grafika komputerowa pozostawia tu duże pole manewru – fachowo wykonane modele trójwymiarowe czy pełne dynamiki animacje umożliwiają wirtualne zwiedzanie ludziom z całego świata. Jeżeli nie ma się możliwości obejrzenia zabytku na żywo, wówczas jest to całkiem dobra alternatywa (świetny przykład znajduje się poniżej – kliknięcie w obrazek uruchamia film).

           KV 62 – animacja komputerowa; źródło: www.discoverychannel.pl [dostęp: 14 III 2021]

   Grobowiec Tutanchamona to jedno z najpopularniejszych i najlepiej udokumentowanych znalezisk w dziejach. Słynący z nieprzebranych bogactw kompleks stanowi doskonale zachowane świadectwo dawnych czasów. Jego odkrycie wyniosło na piedestał dwie osoby: niezbyt znanego wcześniej młodego władcę uczyniło pierwszoplanowym symbolem starożytnego Egiptu, a dla Howarda Cartera było przełomem w archeologicznej karierze – wydarzeniem, które zapewniło mu trwałe miejsce na kartach historii.

Koniec

Bibliografia

Publikacje książkowe

• Carter H. i Mace A.C., The Tomb of Tutankhamen, vol. I, George H. Doran Company, New York 1923
• Carter H., The Tomb of Tutankhamen, vol. II, George H. Doran Company, New York 1927
• Carter H., The Tomb of Tutankhamen, vol. III, Cassell and Company, London–Toronto–Melbourne–Sydney 1933
• Dodson A., Amarna Sunset, The American University in Cairo Press, Cairo 2009, ISBN: 9789774163043
• Dorman P.F., Tutankhamun: king of Egypt, w: Encyclopædia Britannica [online], <https://www.britannica.com/biography/Tutankhamun> [dostęp: 1 VIII 2020]
• Oakes L. i Gahlin L., Ancient Egypt, Hermes House, London 2004, ISBN: 9781843096863
• Smith G.E., Tutankhamen and the Discovery of His Tomb, George Routledge & Sons, London 1923

Artykuły w prasie

• Abd El Ghany M., Tutankhamun's tomb shines after decade of renovations, Reuters [online] 2019, <https://www.reuters.com/news/picture/tutankhamuns-tomb-shines-after-decade-of-idUSKCN1PP2WM> [dostęp: 7 VII 2020]
• C.Z., Co nam opowiedział współpracownik Cartera?, „Dziennik Poznański” 1926, nr 281, s. 5
• Fleming N., The boy behind the mask: how scientists built the face of Tutankhamun, „The Telegraph” [online] 2005, <https://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1489763/The-boy-behind-the-mask-how-scientists-built-the-face-of-Tutankhamun.html> [dostęp: 1 VIII 2020]
• Hawass Z., Sekrety rodzinne Tutanchamona. Jak badano DNA mumii?, „National Geographic Polska” [online] 2020, <https://www.national-geographic.pl/artykul/sekrety-rodzinne-tutanchamona> [dostęp: 7 VII 2020]
• Jasiński K., Klątwa faraonów i seria tajemniczych śmierci, „Rzeczpospolita” [online] 2019, <https://www.rp.pl/Rzecz-o-historii/308159965-Klatwa-faraonow-i-seria-tajemniczych-smierci.html> [dostęp: 12 XI 2020]
• Kołodziejczyk J., Wystawa Laszenki w Muzeum Miejskim, „Dziennik Bydgoski” 1937, nr 33, s. 8
• Mascort M., Close Call: How Howard Carter Almost Missed King Tut's Tomb, „National Geographic” [online] 2018, <https://www.nationalgeographic.com/history/history-magazine/article/findingkingtutstomb> [dostęp: 6 IV 2020]
• On This Day: February 16, „The New York Times” [online] 2014, <https://learning.blogs.nytimes.com/on-this-day/february-16> [dostęp: 7 VII 2020]
• Porcelli F. i in., The third KV62 radar scan: Searching for hidden chambers adjacent to Tutankhamun's tomb, „Journal of Cultural Heritage” 2019, vol. 39, s. 288–296, ISSN: 1296-2074
• Romey K., It’s Official: Tut’s Tomb Has No Hidden Chambers After All, „National Geographic” [online] 2018, <https://www.nationalgeographic.com/science/article/king-tut-tutankhamun-tomb-radar-results-science> [dostęp: 6 IV 2020]
• Śliwa J., Mistrz impresji orientalnej, „Alma Mater” 2016, nr 182–183, s. 70–73, ISSN: 1427-1176
• Tychmanowicz M., Repliki i autentyki, „Focus.pl” [online] 2009, <https://www.focus.pl/artykul/repliki-i-autentyki> [dostęp: 10 XII 2019]

Instytucje kultury

• Aleksander Laszenko, Narodowe Archiwum Cyfrowe [online], <https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/124467/49f5ebbce1175c38e5a2eda5dfbaf171/> [dostęp: 27 II 2021]
• Discovering Tutankhamun in colour, The Griffith Institute [online], <http://www.griffith.ox.ac.uk/discoveringtut/burton5/burtoncolour.html> [dostęp: 6 IV 2020]
• Kotula K., Wernisaż wystawy „Inspiracje orientem…”, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku [online] 2016, <http://muzeum.wloclawek.pl/wernisaz-wystawy-inspiracje-orientem/> [dostęp: 27 II 2021]
• The Discovery of Tutankhamun, „The Tutankhamun Exhibition” [online], <https://www.tutankhamun-exhibition.co.uk/the-discovery-of-tutankhamun> [dostęp: 10 XII 2019]
• The Exhibition, „The Discovery of King Tut” [online], <http://www.tutnyc.com/theexhibition/> [dostęp: 14 III 2021]
• Tutankhamun's Tomb, Canadian Museum of History [online], <https://www.historymuseum.ca/cmc/exhibitions/civil/egypt/egtut02e.html> [dostęp: 6 IV 2020]
• Ulica w Kairze, Agra-Art [online], <https://sztuka.agraart.pl/licytacja/218/13586> [dostęp: 27 II 2021]

Filmy i animacje

• Bottinelli C. i Weidner W., Klątwa Tutanchamona, Discovery World, TLC 1999
• Grobowiec Tutanchamona, Discovery Channel Polska [online] 2018, <https://www.facebook.com/DiscoveryChannelPolska/videos/grobowiec-tutanchamona/10155654830004716/> [dostęp: 14 III 2021]
• Hawley E., Po śmierci Tutanchamona, National Geographic Channel, ITV Studios 2009